Klasztor Świętego Menasa

Jeden z najstarszych chrześcijańskich obiektów na terenie Egiptu (IV-VII w.), Klasztor Świętego Menasa (Dajr Abu Mina, Deir Abu Mina), jest oddalony od Abu Sir zaledwie o 15 km. Aby się tu dostać, najlepiej wynająć taksówkę (ok. 20 USD). Z dworca w Aleksandrii kursują także minibusy.
W skład kompleksu klasztornego św. Menasa – rzymskiego żołnierza i męczennika – wchodzi kościół, baptysterium, bazyliki, budynki użyteczności publicznej, drogi, domy i warsztaty, wznoszone od czasów wczesnochrześcijańskich wokół grobu męczennika z Aleksandrii. Obiekt w 1979 r. wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. W 2001 r. uznano go za zagrożony, gdyż wilgotnienie gleby związane z nawadnianiem pól grozi zawaleniem się zabudowań. Ruiny po raz pierwszy badał Karl Maria Kaufmann (między 1905 a 1907 r.). W odległości ok. 1 km od zabytkowych obiektów, w Marjut powstał nowy klasztor św Menasa. Corocznie 11 listopada na odpust przybywają do niego liczni pielgrzymi.
Większość świątyń kompleksu nie nosi cech egipskich, gdyż powstały z inicjatywy obcych pątników.
Między IV a VIII w istniało tu jedno z najszybciej rozwijających się centrów religijnych w kraju. Wokół grobu świętego już od końca IV w. grzebano pielgrzymów Powstało wówczas także małe oratorium. W pierwszej połowie V w. nad grobem wyrosła bazylika, na początku VI w. zastąpiła ją bazylika Krypty (kościół Męczennika lub kościół Grobu). Sanktuarium spłonęło, ale w połowie IX w. odbudowano je. Do dziś zachowały się ruiny tego martyrium o pięciu nawach (38 m na 22,5 m). Z początku VI w. pochodzi Wielka Bazylika, zwana niesłusznie bazyliką Arkadiusza (na wschód od bazyliki Krypty), częściowo zakrywająca pierwotne zabudowania.
Po kolejnych przeróbkach bazylika Krypty i Wielka Bazylika zlały się w jedną całość (67 m długości i 32 m szerokości). Transept z nawami miał 50 m długości i 20 m szerokości. Sklepienie podpierało 56 marmurowych kolumn.
Na skrzyżowaniu nawy głównej i transeptu stał ołtarz z marmurowym baldachimem podpartym czterema kolumnami. Główne wejście z trzema wielkimi wrotami znajdowało się po południowej stronie nawy, inne było w północno-zachodnim końcu nawy i północnego transeptu. Nawę otaczały sale, w tym podziemne grobowce, korytarze i kaplice boczne. Oktogonalne baptysterium z V-VI w., usytuowane po zachodniej stronie kościoła Grobu, otaczała kwadratowa zewnętrzna budowla z wielką schodkową studnią z bloków marmuru. Zarówno kościół Grobu, jak i Wielka Bazylika były kilkakrotnie odbudowywane po pożarach. Po jednej z takich katastrof patriarcha Josef (830-849) ok. 849 r. nakazał wznieść nad grobem świętego nową bazylikę o pięciu nawach (38 m długości i 22,5 m szerokości). Do kościoła od północy przylegał kompleks cystern i łaźni.
Na wschodnim krańcu kompleksu widać ruiny wschodniego kościoła. W północno-wschodnim rogu znajdowało się baptysterium z basenem. W środku wielkiego cmentarzyska stoi trzynawowa północna bazylika (VII-IX w.). Po prawej przylega do niej baptysterium. Obok wznosi się rezydencja patriarchy aleksandryjskiego. Największy rozkwit centrum pielgrzymkowego nastąpił między IV a VI w. Wyrosłe obok miasto obsługiwało pątników i klasztor. Z tych czasów pochodzą wykładane marmurowymi płytami place, kwatery dla pielgrzymów, cysterny i łaźnie. Przybysze korzystali z dobrodziejstw cudownej wody w wielkich łaźniach (V w.). W świeckich budynkach mieściły się warsztaty, gdzie wyrabiano przede wszystkim tzw. ampułki św. Menasa – flaszeczki i pojemniki na świętą wodę, opatrzone pobożną inskrypcją i stemplowane pieczęcią z wyobrażeniem świętego. Naczynia te znajdowano w wielu miejscach w Europie, Afryce Północnej i Azji, co dowodzi popularności miejscowego kultu. Podczas sasanidzkiego najazdu perskiego w 619 r. część kompleksu uległa zniszczeniu. Potem obiekty częściowo odbudowano, ale zaczęły się napady okolicznych Berberów, a następnie nastąpił najazd muzułmanów. Około 900 r. centrum splądrowali Abbasydzi, którzy zabierali dekorowane kamienie do Kairu. Ośrodek przetrwał do przełomu X i XI w., a w XIII w. całkowicie opustoszał. Obfite źródła wody wyschły. Dziś ruiny pokrywają hałdy piasku z pustyni. Podniesienie się poziomu wód gruntowych spowodowane intensywnym nawadnianiem źle jednak wróży zabytkom, szczególnie w latach o dużej ilości opadów. Rozważa się możliwość zasypania piaskiem kościołów, w tym krypty z grobem św. Menasa. W pobliskim nowoczesnym centrum pielgrzymkowym można wynająć przewodnika.