Wielkie Piramidy

Egipcjanie nigdy nie mieli jednego określenia na piramidę – piramidę Chefrena nazywano „Wielki jest Chefren”, a Chufu (Cheopsa) – „Chufu mieszka na horyzoncie”. Termin „piramida” pochodzi prawdopodobnie od słowa pe-rem-us, co znaczyło „prosty, wyprostowany”. W starożytnym Egipcie grobowiec w kształcie ostrosłupa nazywano również mer. Ta forma królewskiego grobowca była przekształceniem mastaby (z jęz. arabskiego), mającej kształt ławy, w jakich chowano królów i dostojników w okresie pierwszych dynastii (ok. 3100-2686 p.n.e.). Pierwszą piramidę wzniósł dla swego władcy Imhotep, architekt faraona Dżosera (XXVII w. p.n.e.). Budowla w kształcie piramidy schodkowej składała się z kilku mastab, postawionych jedna na drugiej. Kolejną fazę rozwoju piramid stanowią grobowce króla Snofru (IV dynastia) z Dahszuru: tamana Piramida o zmienionym kącie nachylenia ścian oraz regularna o kształcie ostrosłupa. Właściwy kąt nachylenia (ok. 51°) wykształcił się w okresie IV dynastii (XXVII-XXV w. p.n.e.). Wtedy powstały najsłynniejsze i największe obiekty tego typu w Gizie (Chufu-Cheopsa, Chafre-Chefrena i Menkaure-Mykerinosa). Wznoszono je na planie kwadratu i orientowano według stron świata. Budowano z kamienia (rdzeń z gorszego gatunku, lico z gładzonego białego wapienia z Tury i częściowo z granitu z Asuanu). Granitem wykładano też komory grobowe. Początkowo ściany nie byty zdobione, co sprawiło wiele kłopotu egiptologom, usiłującym dojść, dla kogo wybudowano dany grobowiec. Przy piramidach powstawały budowle kultowe (świątynia grobowa dolna i górna, rampa lub aleja procesjonalna, mur, piramidki satelitarne).

Po okresie potęgi Egiptu za IV dynastii nastały trudniejsze czasy, gdy budowano piramidy mniejsze i dużo tańsze. Od V dynastii umieszczano wewnątrz rytualne teksty tzw. Teksty Piramid (piramida Unisa w Sakkarze). Budowle królów V i VI dynastii miały mniejsze rozmiary (Abu Sir). Wreszcie wywołany katastrofą gospodarczą po wieloletniej suszy upadek Starego Państwa i władzy faraona zakończył „wiek wielkich piramid”. W okresie Średniego Państwa faraonowie nadal wznosili te budowle, ale nie byty one już tak monumentalne jak wcześniej i nie przetrwały próby czasu. Piramidy Średniego Państwa pierwotnie powstawały w okolicach Memfis. Później budowano je w oazie Fajum (okolice niezidentyfikowanej stolicy Icz-Tawi). W okresie Nowego Państwa władcy zarzucili pochówki w tego typu budowlach z uwagi na częste przypadki bezczeszczenia królewskich grobów. Niewielkie piramidy wznosili nad wykutymi w skałach mogiłami zwykli śmiertelnicy (Teby Zachodnie – Dajr al-Madina, Abydos). Forma piramidy odrodziła się w Sudanie, gdzie w VIII—VII w. p.n.e. władcy z dynastii kuszyckiej (XXV dynastia w Egipcie) stawiali nekropole w okolicach al-Kurru i Nuri. Piramidy wznosili również naśladujący kulturę egipską władcy meroiccy (Meroe, Napata).

Techniczna strona budowy piramidy wywoływała od starożytności wiele sporów. Według Herodota Cheops stawiał swoją przez 30 lat, zatrudniając 100 tys. robotników. Dziś uważa się te liczby za zawyżone. Piramidy wznosili egipscy chłopi, gdy ich pola pokrywały wody wezbranego Nilu. Byt to dla nich niezły zarobek w okresie bezczynności.

Piramidy budowano po to, by przechowywać w nich przez wieki w stanie nienaruszonym boskie ciało władcy, przez co miał on zapewnioną nieśmiertelność. Po złożeniu mumii w komorze grobowej wejście do wnętrza zamurowywano i starannie maskowano. Zabiegi te jednak nie uchroniły ich przed profanacją jeszcze w okresie starożytności (Pierwszy Okres Przejściowy).