Nadż Hammadi

To 30-tysięczne miasto, ważne centrum rolnicze i przemysłowe, leży 40 km na południe od Al-Baliany. W okresie grecko-rzymskim nosiło nazwę Chenoboskion. Główna droga i tory kolejowe przechodzą tu z zachodniego brzegu Nilu na wschodni. Nadż Hammadi (Nag Hammadi, Naj yammadl; wym. nadż hanimad lub nag hamadi) znane jest z koptyjskich tekstów gnostyckich (II-III w.).
W 1945 r. pewien chłop wykopał z ziemi gliniane naczynie z oprawionymi w skórę tekstami w języku koptyjskim. Kodeks zawierał 52 teksty, w większości o charakterze gnostyckim. Jedynie sześć tekstów znano wcześniej: trzy ze zbioru Corpus Hermeticum oraz fragmenty tłumaczeń Republiki Platona. Znaleziono też apokryfy, których autorzy podszyli się pod apostołów i ewangelistów, z czego najcenniejsza była Ewangelia Tomasza. Niestety, znalazca nie poznał się na odkryciu i postanowił papirusy spalić. Resztę sprzedano za bezcen miejscowemu antykwariuszowi. Ten z pomocą złodziei antyków przemycił je za granicę, skąd po długich staraniach odzyskano je w 1956 r. Teksty z Nadż Hammadi znajdują się obecnie w Muzeum Koptyjskim w Kairze. Poddano je dokładnym badaniomi przetłumaczono na wiele języków. UNESCO uznało te zabytki piśmiennictwa za część kulturalnego dziedzictwa ludzkości.