Tanis

Niełatwo dotrzeć na teren starożytnego Tanis. Współczesna wioska San al-Hadżar (San al-Hagar) jest oddalona o ok. 130 km na północny zachód od Kairu. Taksówką można tu dojechać z Kanatiru na południu (18 km drogi na północ i po skręcie w lewo jeszcze ok. 20 km) lub z Ismailii, Az-Zakaziku lub z pobliskiego Fakusu (37 km) -z tej ostatniej miejscowości również autobusem. Po terenie wykopalisk (chyba najważniejszym w Delcie) wolno wędrować bez ograniczeń.
Tanis, staroegipskie Dżanet, przez ponad 350 lat siedziba i nekropola królów XXI i XXII dynastii, zastąpiło Pi-Ramzes, stolicę Egiptu w czasie XIX i XX dynastii. W Epoce Późnej (747-332 p.n.e.) było stolicą 19. nomu dolnoegipskicgo.
Na terenie Tanis leżały bloki i posągi z Pi-Ramzes. Ostatnie badania rozwiały wszelkie wątpliwości.
Jeśli Awaris jest miastem z Drugiego Okresu Przejściowego, Pi-Ramzes -z Nowego Państwa, to Tanis powstało w Trzecim Okresie Przejściowym. W Tanis władcy nakazali wznosić budowle z materiału zabranego w pobliskich miastach.
W czasach rzymskich ośrodek podupadł, ponieważ zaniedbano naprawy kanałów nawadniających.
W XIV w. okolica zamieniła się w pustynię. Zycie wróciło po melioracji Wschodniej Delty w 1821 r. i powstaniu San al-Hadżar.
Dziś Tanis jest wielkim polem ruin. Ruiny świątyni Amona, choć potrzaskane i rozrzucone, zaskakują ogromem. Ten wielki prostokątny obszar (430 m na 370 m) otaczał mur z cegły mułowej o 15 m grubości i ok. 10 m wysokości. Wewnątrz okręgu był kolejny mur. Świątynia powstała za panowania Psusennesa I (XXI dynastia), następni władcy (XXI i XXII dynastia) powiększali okręg.
W wewnętrznym kręgu murów znajdowała się świątynia Amona.
Na tym obszarze leżą dekorowane bloki, kolumny, potrzaskane obeliski i posągi z różnych czasów i miejsc. Można na nich znaleźć imiona Chufu (Cheopsa), Chefrena, Teti,
Pepi I i Pepi II oraz Senusereta (Sezostrisa). Na większości kamieni widnieje kartusz Ramzesa II. Na dziedzińcu świątyni stały 11-metrowe palmowe kolumny, otoczone przez mniejsze papirusowe. Na dziedzińcu za drugim pylonem uwagę przyciągają dwa kolosalne sfinksy Amenemhata II, „hyksoski” sfinks Amenemhata III. Dalszą część okręgu zbudował Siamon – I pylon i dziedziniec (drugi, licząc od zewnątrz). Osorkon III (XXII dynastia) dodał jeszcze jeden pylon i dziedziniec (zewnętrzny).
Szeszonk III kazał wznieść wspaniałą bramę z granitu, przez którą docierało się do I pylonu.
Świątynia Horusajest usytuowana na południowy wschód od sanktuarium Amona. To największa z dotychczas odkopanych budowli satelitarnych. Ufundował ją Nektanebo II, a powiększył Ptolemeusz II Filadelfos. Niedaleko południowo-zachodniego rogu muru głównej świątyni widać ruiny przybytku bogini Mut (Anta; między VI a III w. p.n.e.) identyfikowanej z azjatycką Asztarte. Przebudowano go za Ptolemeusza IV (221-205 p.n.e.). Stoją w nim dwa posągi bogini Mut i Sachmet.
W Tanis jest wiele nilometrów z oznaczeniami poziomu wody w czasie wylewów.

Awaris – Poszukiwania stolicy Hyksosów trwały bardzo długo. Do niedawna nie potrafiono odróżnić trzech miast: Tanis, Awaris i Pi-Ramzes. Dopiero prowadzone od 1966 r. przez austriackiego archeologa Manfreda Bietaka prace wykopaliskowe umożliwiły rozwiązanie zagadki. Bietak kopał na Tali ad-Dab (Tell el Dab’a; Wzgórze Hieny), niedaleko na wschód od stanowiska Tali al-Qirqafa, sąsiadującego z wsią al-Khatana (ok. 6 km na północ od Fakusu). Wzgórze (ok. 2 km2) kryło pozostałości Awaris, stolicy Władców Obcych Krajów. Miasto istniało już w czasach XII dynastii i przyjmowało obcych przybyszów m.in. z Kanaanu.
W latach 90. XX w, natrafiono na pozostałości pałacu z końcowego okresu panowania Hyksosów. Prawdziwą sensacją było odkrycie (1991) malunków ściennych, przypominających malowidła minojskie z pałacu w Knossos.