Tanta i Środkowa Delta
Jedno z pięciu największych miast Egiptu, Tanta, to doskonały punkt wypadowy do zwiedzania Środkowej Delty. Odbywa się w nim jeden z najbardziej znanych mulidów.
Z Aleksandrii od wczesnego rana do późnej nocy kursują tu pociągi (ok. 2 godz.) oraz taksówki. Równic dobre połączenia Tanta ma z Kairem (1 godz. 30 min), Damiettą lub Al-Mansurą.
Oddalona o 94 km na północ od Kairu i 130 km na południowy wschód od Aleksandrii Tanta jest stolicą prowincji Al-Gharbijja (od 1836 r.) i centrum przemysłu tekstylnego, spożywczego, tytoniowego, włókienniczego i rafineryjnego. Mieszka w niej 450 tys. osób (2005). Od 1972 r. siedzibę ma w niej uniwersytet oraz szkoła medyczna, należąca do Uniwersytetu w Aleksandrii, a od 1769 r. także oddział kairskiego uniwersytetu Al-Azhar. Od 1276 r. działa tu wyższa uczelnia muzułmańska, Instytut Tanta.
W miejscowości jest też jedna z rezydencji metropolity Kościoła koptyjskiego (od 1895 r.) i muzeum archeologiczne.
Pod koniec zbiorów bawełny, w ostatnich dniach października odbywa się tu wielkie święto (mulid) ku czci Sajida Ahmada al-Badawiego. Obchody koncentrują się przy meczecie i mauzoleum Ahmada al-Badawiego z marokańskiego Fezu (1199), założyciela jednego z największych bractw sufickich w Egipcie. W 1234 r. przybył on do Tanty i założył bractwo (tariqa) Ahmadija, które wkrótce stało się sławne w całym Egipcie. Jego twórcę uważano za świętego (jego imienia używa się do odpędzania nieszczęść). Uroczystości mają radosny charakter. Większość ceremonii to wesołe pochody w rytmie wygrywanym przez bębny. Kulminacyjnym punktem jest parada z czerwonymi proporcami bractwa Ahmadija. Dla pielgrzymów przygotowuje się orzechy w cukrze, zwane hubb el-Azziz („nasiona Ukochanego Proroka”).
Buto
W centrum delty na północny zachód od Kafr asz-Szajch, 95 km na południowy wschód od Aleksandrii, niedaleko sebennetyckiej odnogi Nilu, na południowym brzegu jeziora Butiq, blisko wioski Ibtu wyrastają trzy wzgórza, zwane Tali al-Fara’in („Wzgórze Faraonów”), z ruinami Buto, stolicy 6. nomu dolnoegipskiego. Dwa z nich kryją ruiny miasta, a trzecie – świątynię Wadżet.
Buto, jak Grecy nazywali to miasto, należy do ośrodków zamieszkanych nieprzerwanie od czasów predynastycznych – wówczas pełniło funkcję stolicy Dolnego Egiptu. Egipska nazwa, Per-Wadżet, oznacza, iż było to miejsce kultu bogini Wadżet, opiekunki Dolnego Egiptu i królów Miała postać atakującej kobry, co symbolizowało opiekę boską nad faraonem. To odpowiednik górnoegipskiego Nechen (Hierakonpolis), centrum kultowego bogini Nechbet. Być może to pokonanie Buto przedstawia słynna Paleta Narmera, symbol zjednoczenia Dolnego i Górnego Egiptu. Miasto powstało z połączenia miejscowości Pe, gdzie czczono podobnego do czapli boga Dżebauti (zastąpionego przez Horusa i Ozyrysa), z pobliskim Dep, w którym oddawano cześć bogini Wadżet.
W Pe czczono też dusze z Pe -ubóstwionych herosów lub dawnych władców Egiptu, przedstawianych jako ludzie z głowami sokołów.
Za panowania dynastii tynickiej stał tu pałac królewski (do IV dynastii). Potem Buto straciło znaczenie – jego nazwa pojawia się znów w okresie Ramessydów, jako symbol Dolnego Egiptu i jego starodawnej potęgi.
W Epoce Późnej istniała tu wyrocznia Wadżet (identyfikowana przez Herodota z Latoną) i ważne centrum religijne. Z Buto wiąże się mit o Ozyrysie: właśnie w nim schroniła się Izyda z maleńkim Horusem.
Wykopaliska w Buto utrudnia wysoki poziom wód gruntowych. Najstarsze pokłady osadnicze znajdują się ok. 7 m poniżej obecnego poziomu gruntu. Pozostałości miasta odkrył w 1888 r. Flinders Petrie, a prace przy nich rozpoczęto w 1904 r. Najdawniejszą przeszłość Buto (Okres Predynastyczny) odkrył dopiero w latach 80. XX w niemiecki archeolog Thomas von der Way. W pobliżu działa niewielkie muzeum na wolnym powietrzu.
Sais
Chwała potężnego Sais (egipskie Sa, obecnie Sa al-Hadżar) już dawno przeminęła. Wielkie miasto od czasów archaicznych, stolica Egiptu w czasie panowania XXIV i XXVI dynastii, centrum kultowe wojowniczej bogini Neit, jest dziś jedynie grząskim polem z dołami wypełnionymi wodą. Niedaleko rozciąga się wioska Sa al-Hadżar (Sa al-Hagar; na wschodnim brzegu rosettańskiej odnogi Nilu), do której można dojechać z Tanty drogą biegnącą na północny zachód.
Starożytne Sais, a właściwie Sa (Zau) jak brzmiała jego egipska nazwa, było stolicą 5. nomu dolnoegipskiego. Miasto rozwijało się od czasów pierwszych dynastii. Wznosiła się w nim świątynia bogini Neit, czczonej przez pochodzących od jeńców libijskich poddanych faraona. W tzw. okresie saickim (ok. 664—525 p.n.e.) miasto rozkwitało. Opiekowała się nim bogini wojny Neit, twórczyni i opiekunka władców, której emblematem były dwie skrzyżowane strzały (Grecy widzieli w niej inną postać Ateny). Później Sais słynęło jako port rzeczny i ośrodek Iniarski. W okresie
wczesnochrześcijańskim było siedzibą biskupstwa. Większość zabytków została rozgrabiona w średniowieczu. Świątynię Neit rozebrano w XIV w. Jeszcze w XIX w. widać było zarysy świątyń i pałaców W połowie XIX w. wykopaliska przeprowadził Richard Lepsius.
W 1997 r. rozpoczęto kolejne badania.
Świątynia Neit miała rywalizować z sanktuarium Amona w Karnaku. Amazis (Ahmose II), budowniczy Sais, stworzył pylon przed świątynią, potężne kolosy i aleję sfinksów z ludzkimi głowami. Dziś teren świątyni to pole z potrzaskanymi fragmentami kamieniarki.