Mastaby Ptahhotepa i Achtihotepa – Mastaba Ti
Mastaby Ptahhotepa i Achtihotepa
Podwójna mastaba Ptahhotepa i Achtihotepa jest usytuowana po zachodniej stronie kompleksu Dżosera. Ptahhotep był kapłanem Ma’at i wysokim urzędnikiem za czasów króla Dżedkare-Isesi (koniec V dynastii). Jego syn Achtihotep pełnił funkcję wezyra, sędziego i głównego nadzorcy spichrzy oraz skarbca. Mastabę odkopał Mariette w 1840 r. Jest mniejsza niż grób Ti, ale bardziej interesująca. Nie wszystkie ściany grobowca zostały pokryte ukończonymi reliefami. Można tu zobaczyć sceny z codziennego życia: polowanie na lwy i gazele, hodowlę drobiu, prowadzenie wołów do przeliczenia stada i rzeź. Niezwykłą dynamiką charakteryzuje się obraz kłócących się żeglarzy na łodzi. Obok postaci pojawiają się zabawne inskrypcje. Są też sceny gier i zabaw młodych — biegi i zapasy, a także wizerunek Ptahhotepa słuchającego harfiarzy i śpiewaków.
Główny korytarz pokrywają niemal kompletne reliefy. Po lewej jednak widać szkice zrobione czerwoną farbą, które na czarno poprawił mistrz pracującego artysty. Na jednej z płaskorzeźb służący karmi ptactwo Ptahhotepa. Na końcu korytarza na prawo jest sala z filarami, a po lewej -komora grobowa Ptahhotepa, której reliefy należą do najwspanialszych przykładów sztuki Starego Państwa (zachowały się w prawie niezmienionym kolorze). Komora Achtihotepa, za salą z filarami po lewej stronie, przypomina komorę Ptahhotepa, choć ma nieco mniej dekoracji. Po lewej korytarz przejściowy wiedzie do pomieszczenia z niezidentyfikowaną mumią, a następnie do sali z filarami i korytarza wejściowego.
Mastaba Ti
W 1865 r. na północny zachód od Piramidy Schodkowej Mariette odnalazł mastabę Ti (restaurowaną przez egipski Departament Starożytności), którą zbudowano ok. 2500 r. p.n.e. (V dynastia). Ti zrobił wspaniałą karierę. Był nadwornym fryzjerem, a po ożenku z księżniczką Neferhotep został przyjacielem samego faraona. Służył trzem władcom jako Towarzysz Stołu, Powiernik Tajemnic, Wielki Strażnik Bram Pałacu, Nadintendent Królewskich Robót Publicznych, Szef Wydziału Pisarzy. Jego żona z rodziny królewskiej wniosła mu w wianie następstwo tronu, które przeszło na ich wspólne dzieci. W grobowcu pochowano Ti wraz z żoną i najstarszym synem. Mastaba stoi na pagórku z piasku. Już w przedsionku widnieją reliefy przedstawiające zmarłego przyjmującego daninę od swoich sług. Płaskorzeźby na otwartym dziedzińcu otoczonym filarami pod wpływem światła słonecznego utraciły swoje pierwotne kolory. Dzięki temu, że dekoracje wykonano w technice wypukłego reliefu, widać wiele szczegółów, jak zarzynanie wołu przez służbę. Na wschodniej ścianie dziedzińca służba niesie pana Ti w lektyce. O jego statusie świadczą karły i psy myśliwskie. Po zachodniej stronie dziedzińca służący karmią ptactwo Ti, m.in. gęsi i żurawie. Dalej na południu pokazano Ti przy pracy prowadzącego księgi rachunkowe i doglądającego załadunku statku. Szyb pośrodku dziedzińca wiedzie do wnętrza sali ze skromnym sarkofagiem dostojnika.
W południowo-zachodnim rogu dziedzińca widać ślepe wrota, należące prawdopodobnie do syna Ti. Wąski korytarz prowadzi do dalszej części mastaby, gdzie przedstawiono dostojnika odzianego w różne stroje w zależności od pełnionych funkcji. Rodzina zmarłego i specjalnie wyznaczeni kapłani przynosili tutaj ofiary z żywności i napojów dla ka zmarłego, przechodzącego przez ślepe wrota. Korytarz kończą wspaniałe drzwi z płaskorzeźbami przedstawiającymi Ti i jego żonę w czasie przejażdżki po bagnach. W miejscu, gdzie wąski korytarz nieco się rozszerza, ukazano sceny ciągnięcia na saniach posągów grobowych, zarzynania zwierząt na ofiarę oraz flotę Ti na wodach Nilu. Na tylnej ścianie pomieszczenia magazynowego przedstawiono pracę garncarzy, piekarzy i skrybów. Nad samym wejściem widać tancerzy w świętym pląsie. Krótkie przejście wąskim korytarzykiem wiedzie do sali z dwoma filarami z dwoma ślepymi wrotami na zachodniej ścianie, ozdobionej barwnymi reliefami przybliżającymi codzienne życie zwykłych Egipcjan – chłopów, rzemieślników, rybaków i wysokich urzędników w czasach V dynastii. Ścianę wschodnią pokrywają obrazy ukazujące zbieranie plonów, m.in. mężczyznę ciągnącego za ucho nieposłusznego osła. Dalej widać Ti nadzorującego pracę cieśli okrętowych, a potem złotników, rzeźbiarzy, stolarzy i garbarzy. Artyści pokazali różne fazy pracy – od produktu wyjściowego do finalnego. Obok rzemieślników umieszczono ich wypowiedzi. Cieśla pracujący piłą woła do kolegi: Daj inny [brzeszczot]! Ten jat gorący! dolnej części zaprezentowano sceny handlu na targu i wymianę towaru na inny. Tu również można się zapoznać z rozmowami między handlującymi: Patrz, mój przyjacielu, bardzo piękna laska, która jest dobrze wysuszona. Chcę za nią trzy hekaty pszenicy. Niedaleko tej sceny muzycy zabawiają siedzącego przy stole ofiarnym pana Ti. Przez trzy otwory w ścianie południowej można zerknąć do wnętrza serdabu, gdzie ustawiono kopię posągu zmarłego (oryginał w Muzeum Kairskim). Reliefy na ścianie północnej przedstawiają przyjemności pana Ti: łowienie ryb w Nilu, zastawianie sideł na zwierzynę na pustyni, żeglugę po rzece — to słynny relief znany jako Podróż pana Ti przez papirusowe zarosła wielokrotnie reprodukowany w podręcznikach historii sztuki Egiptu jako przykład dzieła o zrównoważonej kompozycji i jednocześnie dużym ładunku artystycznej ekspresji. Służba rzuca harpuny w stronę hipopotamów, symbolu złych sił w naturze, przedstawicieli Chaosu, z którym walczy władca Egiptu i jego urzędnicy. Ukazano tu także sceny zbierania trzciny papirusowej oraz uprawy pól.