Kair – Meczet Ahmada Ibn Tuluna – Miasto Umarłych
Meczet Ahmada lbn Tuluna
Meczet Ahmada lbn Tuluna, jedna z największych i najstarszych świątyń muzułmańskich w Egipcie, został wzniesiony w latach 876-879 przez Ahmada Ibn Tuluna na niewysokim wzgórzu Yashkur w osiedlu zwanym al-Qata’i. Ibn Tulun, założyciel dynastii Tulunidów (868-905), urodził się w Bagdadzie jako syn tureckiego niewolnika pochodzenia mongolskiego, własność kalifa al-Mamuna, który został niezastąpionym urzędnikiem Abbasydów. Kariera Ibn Tuluna była olśniewająca: był gubernatorem Egiptu, niemal niepodległym władcą, nim zmarł w 870 r. W ciągu trzech lat wzniósł z cegły mułowej meczet, który stał się centrum tulunidzkiej stolicy na kolejne 26 lat. Meczet piątkowy (140 m na 122 m), zajmujący wielki kwadrat dziedzińca o boku 92 m, z trzech stron otacza podwójny portyk. Wzdłuż arkad biegnie fryz (2 km długości) z inskrypcjami koranicznymi.
Ostrołuki arkad spoczywają na kwadratowych filarach, a z czwartej strony przylega trój nawowa sala modlitw z wielokrotnie przerabianym mihrabem. Konstrukcja jest ceglana i tynkowana (restaurowana w 1918 r.). Oszczędna dekoracja to jedynie wykonany w stiuku stylizowany ornament roślinny na archiwoltach łuków, kapitele kolumn i gzymsy. Meczet wieńczy niespotykany minaret ze spiralną, zewnętrzną klatką schodową przy północno-zachodniej fasadzie. Kształt ten jest ściśle związany z budownictwem mezopotamskim i przypomina perskie wieże kultu ognia. Legenda głosi, że meczet zaprojektował wolny chrześcijanin, który połączył w budowli wszystkie żywioły, nie mógł jednak przedstawić najważniejszego elementu – Boga, którego potęgę czuje się w tej świątyni.
Do meczetu przylega Muzeum Gayer-Andersona, założone w 1937 r. w dwóch starych domach: Bejt al-Kiridiliya (Kritiliya; „dom kreteńskicj kobiety”; 1632) i Bejt Amna Bent Salim (1540). Pierwszy ma sabil w południowo-zachodnim rogu, drugi – dziedziniec z łukowym portykiem. Eksponuje się tu prywatną kolekcję majora Gayer-Andersona: meble, szkło, kryształy, dywany, jedwabie i wyszywane stroje arabskie.
Miasto Umarłych
W 2007 r. władze Kairu zabroniły turystom wizyt w obu częściach Miasta Umarłych: na Cmentarzu Południowym i Cmentarzu Północnym (al-Karafa), motywując to niemożnością zapewnienia im bezpieczeństwa. W ważniejszych i częściej odwiedzanych przez turystów punktach cmentarzy stoją teraz patrole policji. Powód jest prosty: na cmentarzach Miasta Umarłych zamieszkało od dwóch do trzech milionów nowych kairczyków, którzy żyją tam bez prądu i wody, zajmując stare mauzolea i grobowce.
Cmentarz Południowy jest starszy i większy, utożsamiany z dzielnicą mieszkalną al-Khalifa, której nazwa wywodzi się od pochowanych tu abbasydzkich kalifów.
Idąc na południe szari‘ al-Khalifa, dochodzi się do meczetu Sajidy Sukajny, córki Husaina.
Cmentarz Północny leży na południe od Midan Barquq i na wschód od ruchliwej i przelotowej szari’ Salah Salem, wiodącej z Cytadeli. Można tam zobaczyć wspaniale przykłady architektury grobowej Burdżytów, mameluckich sułtanów z XIV-XVI w.
Do najpiękniejszych i najważniejszych należy mauzoleum sułtana Qajtbeja (ok. 1474 r.), kompleks budowli składający się z meczetu, medresy i mauzoleum, które spaja fasada w wypukłe pasy. Qaitbej byl ostatnim z wielkich mameluckich sułtanów. Ponad kompleksem grobowym wznosi się wdzięczny minaret, ozdobiony szeregiem nisz, stalaktytów na wspornikach i balkonach, który wieńczy charakterystyczny helm.
Do meczetu wiedzie portal z biało-czerwonymi pasami i koronką stalaktytów na zwieńczeniu łuku. Wnętrze ozdabiają marmury ułożone w motywy geometryczne. Medresa z liwanami ma kunsztowną dekorację rzeźbiarską na sklepieniu.
Do mauzoleum wchodzi się z wewnętrznego dziedzińca. Niszę modlitewną zdobią kolorowe kamienie. Komorę grobową przykrywa olbrzymia kamienna kopuła na pendentywach ze stalaktytami, z zewnątrz ozdobiona geometryczną plecionką.